I&O-zetelpeiling: onduidelijkheid kost NSC zetels

In de I&O-zetelpeiling van 15 november verliest NSC vier zetels ten opzichte van vorige week.

De VVD (27 zetels) en NSC (25) zijn statistisch gezien nu even groot. GroenLinks-PvdA volgt daar vlak achter (van 24 naar 23). De PVV (20 zetels) is sinds het eind van de zomer bezig aan een opmars en kan zich bij de drie grote partijen voegen.

Verder vinden geen significante wijzigingen plaats. JA21, 50Plus en BVNL halen een virtuele zetel in deze peiling. BIJ1 heeft dat, net als in de voorgaande weken, niet.

Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Khalid en Sophie.

Onderstaande figuur toont de electorale ontwikkelingen van de vier grootste partijen sinds de Tweede Kamerverkiezingen van 2021.

NSC zakt weg vanwege onduidelijkheid Omtzigt

Electoraal. Nieuw Sociaal Contract levert vier zetels in en moet VVD voor zich dulden. Kiezers wijken uit naar PVV, VVD, BBB en GroenLinks-PvdA. De meest gehoorde kritiek is dat de partij niet duidelijk is. Een deel verwijst dan naar het feit dat lijsttrekker Pieter Omtzigt geen duidelijkheid geeft over wie premier zou moeten worden. Anderen vinden de plannen van de partij te vaag of bekritiseren de beslissing om niet deel te nemen aan de doorrekening van het CPB.

Lijsttrekker. Pieter Omtzigt is nog steeds veruit de meest populaire politicus, maar niet meer zo onaantastbaar als in augustus, toen hij met NSC zijn entree maakte. Toen kreeg hij gemiddeld een 7,6, nu is dat een 6,7. Er wordt getwijfeld aan zijn leiderschap.

Pieter Omtzigt verliest aan populariteit onder links-progressieve kiezers (D66, PvdD, GL-PvdA, SP, Volt), maar ook onder de PVV-achterban. De NSC-achterban is nog steeds zeer enthousiast: een 8,8. Gevraagd naar zijn minder sterke kanten zeggen mensen vaak: besluiteloos, twijfelaar, onduidelijk, wollig. Het feit dat hij boven de markt laat hangen of hij premier wil worden wordt door een deel van zijn (potentiële) achterban een twijfelmoment teveel gevonden. En linkse kiezers ontdekten op dat hij rechtser en/of conservatiever is dan ze eerst dachten. 

Profiel. De NSC-kiezer is vrij oud (twee derde is 50-plus), vaak middelbaar opgeleid en qua inkomen modaal tot bovenmodaal. Twee keer vaker man dan vrouw. In 2021 stemde een kwart van de huidige NSC-kiezers CDA (meer dan in augustus, toen zaten zijn nog bij BBB), VVD of PVV (dat laatste minder dan in augustus). Linkse kiezers (m.u.v. SP) zijn ten dele afgehaakt.

VVD: zeker en stabiel

Electoraal. De VVD is al langere tijd stabiel met circa 27 zetels. In deze peiling is dat genoeg voor een positie aan kop (verschil met NSC, 25 zetels, is niet significant). Het is niet zozeer dat de VVD en Yesilgöz het steeds beter doen, ze zijn beide vooral heel stabiel.

Profiel. De VVD heeft een zeer trouwe achterban: 82% stemde ook in 2021 op de partij. Van andere partijen wordt maar mondjesmaat gewonnen (beetje van CDA en D66). Kiezers zijn hoog opgeleid, hebben vaak een bovenmodaal inkomen en zijn relatief oud. Vaker man dan vrouw.

Wel staat de partij nog altijd op ruim verlies ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 (destijds 34 zetels). Kiezers die nu voornemens zijn om te stemmen op de VVD waarderen de stabiliteit en bestuurservaring die de partij te bieden heeft.

Lijsttrekker. Dilan Yesilgöz is nog steeds de op een na best gewaardeerde lijsttrekker (score: een stabiele 6,0; eigen kiezers: 8,4). Men vindt haar standvastig en uitgesproken. Inhoudelijk noemen kiezers standpunten over migratiebeperking en de economie (voor ‘hard werkende’ Nederlanders en ondernemers). Kritiek is er ook: ze geeft vaak geen antwoord op de vraag, toont weinig empathie en neemt geen verantwoordelijkheid voor het VVD-beleid van afgelopen jaren.

GroenLinks-PvdA: veel hangt af van de strategische stem

Electoraal. GroenLinks-PvdA leverde de afgelopen weken gestaag in, van 29 in september naar 23 nu. Daarmee is GL-PvdA terug op het niveau van juni 2023, toen de partijen nog apart meededen. De samenwerkingsbonus is dus (tijdelijk?) verdwenen.

Kiezers die in 2021 PvdA stemden (58% zou nu stemmen op GL-PvdA) haken in grotere mate af dan kiezers die GroenLinks stemden (74% zou nu stemmen op GL-PvdA). Sommige voormalige PvdA’ers haken af omdat de samenwerking met GroenLinks ze niet zint. Een relatief groot deel van hen heeft nu geen voorkeur en zou uiteindelijk toch kunnen uitkomen bij de linkse samenwerking.

Strategische stem. Desondanks staat GroenLinks-PvdA ten opzichte de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 (destijds samen 17 zetels, nu 23) op ruime winst. Nieuwe kiezers hebben hun hoop erop gevestigd dat de partij een linkse vuist kan maken in een aankomende coalitie. Voor kiezers van GroenLinks-PvdA is de strategische stem (een mogelijke regerering mét GL-PvdA) belangrijker geworden de aflopen twee maanden. Begin september was dit voor 28 procent een stemmotief dit, nu 38. Rekening houdend met nog steeds sterk twijfelende kiezers bij D66, PvdD en Volt kan de strategische stem GL-PvdA in een eindsprint nog zetels opleveren.

Lijsttrekker. De lijsttrekker was in oktober nog voor een derde (33%) een reden om GL-PvdA te stemmen, nu is dat afgenomen naar 24 procent. Dit verklaart waarom de nog steeds matige waardering van Timmermans de partij nog niet in een vrije val heeft doen storten. Timmermans blijft steken op een kleine 4,8. Zijn eigen kiezers zijn nog steeds redelijk positief over hem (7,8), maar niet zo positief als de NSC-achterban over Omtzigt of de VVD-kiezers over Yesilgöz. Links-progressieve kiezers oordelen niet keihard over hem (zoals rechtse kiezers), maar ze vinden hem wel vaak zelfingenomen en vinden dat hij te graag premier worden. Een PvdD-kiezer zegt: “Debatteert lauw, zoekt te vroeg vriendjes, laat eerst zien waar je voor staat.” Toch zien we het gepercipieerde leiderschap van Timmermans gestaag toenemen.

Profiel. De GL-PvdA-kiezer is zeer hoog opgeleid (64% hbo of wo), maar qua inkomen redelijk gemiddeld, al zijn de hoogste inkomens wat oververtegenwoordigd. De GL-PvdA-kiezer is het jongst van alle partijen, maar ook 50-plussers stemmen op de partij. Vaker vrouw dan man. GL-PvdA bestaat voor een derde uit D66-kiezers uit 2021 (was een kwart in augustus). GroenLinks uit 2021 levert 24 procent, PvdA 22 procent.

PVV in stijgende lijn dankzij vasthoudende en mildere Wilders

Electoraal. De PVV voegt zich voorzichtig bij de koplopers. Begin september peilden wij PVV nog op 14 zetels, inmiddels zijn dat er twintig. Ten opzichte van een week geleden stappen kiezers over van NSC, BBB, BVNL, JA21 en VVD naar PVV. Een deel van deze nieuwe kiezers hoopt dat PVV kan meeregeren nu zij niet langer worden uitgesloten door de VVD. Als vanouds trekken de ferme standpunten over immigratie kiezers aan.

Lijsttrekker. Geert Wilders wordt op meerdere fronten beter gewaardeerd dan drie maanden geleden. In september 2017 kreeg hij gemiddeld nog een 3,8, in maart ’21  was dat een 4,2, nu krijgt hij een 5,0, waarmee hij zich in de bovenste helft van het klassement nestelt. BBB-kiezers geven hem nu een dikke voldoende, andere kiezersgroepen (VVD, CDA, CU) oordelen minder negatief dan voorheen. Vooral zijn vasthoudendheid en doorzettingsvermogen. Waar Omtzigt vaagheden wordt verweten, wordt Wilders gewaardeerd vanwege zijn klare taal. Een CDA-kiezer: ‘Ondanks zijn extreme standpunten komt hij over als een mensenmens.’ In de citaten zegt niemand dat hij milder is geworden. Zijn eigen kiezers beoordelen hem nog steeds met een negen-min (8,7).  

Profiel. De PVV-kiezer is vooral middelbaar qua leeftijd en opleiding, relatief vaak met een lager inkomen. Meer mannen dan vrouwen (maar er zijn sinds augustus beduidend meer vrouwen bijgekomen) Ook de  PVV-kiezer is relatief trouw: bijna zes op tien stemden in 2021 ook op de partij. Verder komen ze van VVD en FvD.   

Onderzoeksverantwoording

Dit onderzoek vond plaats van zondagavond 12 november tot dinsdagochtend 14 november. In totaal werkten 2.323 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De steekproef is grotendeels getrokken in het I&O Research Panel. 92 respondenten met een niet-westerse achtergrond deden mee via Panelclix.

Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met Khalid & Sophie.

Rolling panel

In de politieke peilingen in aanloop naar de verkiezingen maken we gebruik van een zogeheten rolling panel. Dit houdt in dat een deel van de respondenten die deelnamen aan de vorige peiling, ook voor de nieuwe peiling wordt uitgenodigd. Op die manier kunnen we scherp meten welke kiezersstromen plaatsvinden en welke redenen kiezers hebben om van partijvoorkeur te veranderen. Aan deze peiling namen 1.230 respondenten deel die ook deelnamen aan de peiling van begin november.

Weging en marges

De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard (CBS). Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95 procent. Bij een steekproef van n=2.000 en een uitkomst van 50 procent is er sprake van een foutmarge van plus of min 2,2 procent.